De onafhankelijkheid van (een deel van) Catalonië staat al jaren op het spel. Maar waar komt dit verlangen naar afscheiding van Spanje vandaan? Een toelichting.
Inhoud
- Tegenwoordig
- Referendum
- Onafhankelijkheid: wat houdt het in?
- Waarom onafhankelijkheid?
- Wat merk je van de drang naar onafhankelijkheid van de Catalanen?
Dé Barcelona voordeelpas
Inclusief Sagrada Família, Park Güell + Hop-on hop-off (24/48 uur) of Casa Milà of Casa Batlló & meer.
Tegenwoordig
Het is alweer een paar jaar geleden sinds in 2017 het referendum is gehouden. Hoe is het nu met de strijd om de afhankelijkheid in Catalonië?
Rond het einde van de coronapandemie, op 11 september 2021, organiseerden Catalaanse separatisten een demonstratie die opriep tot Catalaanse onafhankelijkheid. Deze demonstratie vond plaats een paar dagen voor een belangrijk gesprek tussen de Catalaanse regering en de nationale regering in Madrid over de Catalaanse onafhankelijkheid. De uitkomst van dit gesprek was noch negatief noch positief.
Het is nu 2023 en het debat is nog steeds gaande.
Begin april 2023 weigerde de Spaanse federale regering een verzoek voor een nieuw referendum over de Catalaanse onafhankelijkheid. Maar, de Catalaanse politicus Pere Aragonès beloofde een nieuw voorstel in te dienen voor meer autonomie voor de regio in 2024. Dit voorstel zal dan worden voorgelegd aan een legaal volksreferendum. De regering van Madrid verzet zich tegen deze beslissing. De conservatieve separatisten van JuntsXCat (Junts per Catalunya een politieke partij in Catalonië die naar onafhankelijkheid streven) zijn ook tegen het besluit. Ze willen onafhankelijkheid, maar niet dat de federale overheid actief betrokken is bij het reguleren of controleren ervan. Over het algemeen is in Catalonië ongeveer de helft van de bevolking voor onafhankelijkheid.
Ook in de hoofdstad vonden demonstraties plaats. Op 8 november 2023 gingen duizenden mensen de straat op om de vrijlating van de separatisten af te wijzen. Volgens de krant “El País” waren dit voornamelijk extreemrechtse demonstranten. Het was allesbehalve een vreedzame demonstratie waarbij zowel de politie als de demonstranten lichte verwondingen opliepen.
Referendum
De datum 1 oktober 2017 zal bij veel Catalanen de rest van hun leven in het geheugen staan gegrift. Op die dag werd het referendum gehouden waarbij de stemmers mochten zeggen of Catalonië onafhankelijk van Spanje verder zou moeten of niet. Zo’n 90 procent stemde ‘ja’. Dat betekent echter niet dat de meeste Catalanen voorstander zijn van onafhankelijkheid: van alle stemgerechtigden kwam ‘slechts’ 43 procent opdagen. Een van de redenen dat de opkomst niet hoger was, is dat het referendum door de Spaanse regering in Madrid streng werd afgekeurd en als ongeldig werd beschouwd.
Over het algemeen kun je zeggen dat ongeveer de helft van de Catalanen vóór onafhankelijkheid is en de andere helft tegen. In Barcelona is het aantal tegenstanders groter dan op het Catalaanse platteland. Veel inwoners van de stad komen uit andere delen van het land of zijn kinderen van Spanjaarden uit andere regio’s. Ook wonen er natuurlijk relatief veel buitenlanders.
Onafhankelijkheid: wat houdt het in?
Eerst even wat achtergrond: Spanje bestaat uit zeventien autonome regio’s en twee autonome steden (Ceuta en Melilla, twee kleine Spaanse enclaves in Marokko), met elk een eigen regering en parlement. Catalonië is één van die regio’s en heeft – in vergelijking met veel andere regio’s – meer autonomie en zeggenschap over bijvoorbeeld gezondheidszorg en onderwijs, maar onafhankelijkheidsstrijders nemen daar geen genoegen mee. Overigens is Catalonië niet de regio met de meest verregaande autonomie, in Baskenland heeft de regionale regering nog meer vrijheden.
De enige optie voor veel onafhankelijkheidsstrijders is independencia: onafhankelijkheid, afscheiding van Spanje en een eigen Catalaanse staat.
Dat zou betekenen dat Catalonië niet langer een autonome regio van Spanje is, maar een onafhankelijke kleine staat, zoals dat bijvoorbeeld ook geldt voor Andorra. Er zou officieel geen Spaans gesproken worden, maar Catalaans en Catalonië zou niet meer bijdragen aan – noch profiteren van – de Spaanse staatskas.
Wat er zou moeten gebeuren met bijvoorbeeld het lidmaatschap van de EU, de euro of de competitie van voetbalclub FC Barcelona, zijn vraagstukken die ook aan de orde zouden komen op het moment dat Catalonië onafhankelijk zou worden. Overigens is het op dit moment (2023) erg stil rond de onafhankelijkheid.
Waarom onafhankelijkheid?
Goed, waaróm zouden Catalanen zo’n enorme verandering willen doorvoeren? Die drang naar onafhankelijkheid is natuurlijk niet plots voor het referendum komen opzetten. De strijd gaat al meer dan 300 jaar terug.
Op 11 september 1714, tijdens de Spaanse successieoorlog, moest Barcelona zich overgeven aan de Spaans-Franse troepen, waarna de autonomie van Catalonië sterk werd ingeperkt door Felipe V, die werd gesteund vanuit Madrid.
Het was het beginpunt van onderdrukking van de Catalanen en hiermee van hun streven om de Catalaanse taal en cultuur sterk te verdedigen. In de loop der jaren werd 11 september een Catalaanse feestdag (La Diada, waarover meer in dit artikel) en nam de drang naar onafhankelijkheid in vlagen toe.
Ook onder de dictatuur van Francisco Franco (1892-1975). Spaans was bijvoorbeeld in die tijd de officiële taal en alle officiële communicatie ging dan ook in het Spaans. Op scholen werd geen Catalaans onderwezen. Kinderen moesten bij geboorte met een Spaanse voornaam worden ingeschreven. Bij veel inwoners van de regio zorgde dat alleen maar voor een nóg sterkere drang naar een Catalaanse republiek.
Tijdens de economische crisis, die vanaf 2008 keihard toesloeg in heel Spanje, laaide de gevoelens voor een onafhankelijk Catalonië bij veel Catalanen opnieuw op. Seperatisten meenden dat ze veel te veel moesten bijdragen aan armere Spaanse regio’s, zonder dat ze daar veel voor terugkregen.
Daarnaast vormt ook het Statuut uit 2006, waarin Catalonië meer vrijheden kreeg en bovendien ‘natie’ werd genoemd, een belangrijke bron van ergernis. Dat regiostatuut werd aanvaard door de regerende socialisten in Madrid, maar aangevochten door de conservatieve Volkspartij. In 2010 bepaalde het Constitutionele Hof dat een groot deel van de tekst herzien moest worden: met name de bepalingen ten aanzien van financiële vrijheid en de taal. Bovendien werd de term ‘natie’ geschrapt. Dit heeft bij veel Catalanen kwaad bloed gezet.
Wat merk je van de drang naar onafhankelijkheid van de Catalanen?
Wie Barcelona bezoekt komt in het straatbeeld tal van nationalistische elementen tegen: de Catalaanse vlag, de estelada (de vlag die de voorstanders van onafhankelijkheid voeren met de witte ster in een blauwe driehoek) en de gele lintjes uit solidariteit met de politici die gevangen zitten in Madrid. Daarnaast kan het zijn dat je, afhankelijk van de dag, in een demonstratie beland. Tot op heden zijn de demonstraties van beide kampen altijd vreedzaam verlopen, dus echte zorgen hoef je je niet te maken.
In Barcelona is een meerderheid van de bevolking tegen onafhankelijkheid. In de stad wonen relatief veel niet-Catalanen: Spanjaarden uit andere delen van het land die naar de stad zijn verhuisd, maar ook veel buitenlanders. Vaak zijn zij helemaal niet voor afscheiding. Lange tijd heeft het pro-Spaanse kamp in de stad gezwegen. Het was niet gebruikelijk om in het openbaar te verkondigen tegen een onafhankelijk Catalonië te zijn. Tegenstanders worden door ‘independentistas’ veelal afgedaan als fascist.
Naar aanleiding van de gebeurtenissen in het najaar van 2017 en het referendum, besloten de tegenstanders dat het tijd was om toch hun stem te laten horen, die van de ‘zwijgende meerderheid’, zoals zij zichzelf noemen. Toen bleek dat het inderdaad om een enorm aantal tegenstanders gaat. Hoewel er nog altijd ‘independentistas’ zijn die de strijd niet willen opgeven, geeft een deel van de voorstanders inmiddels ook toe dat de helft of een nipte meerderheid niet voldoende draagvlak is voor een onafhankelijke staat.
