Gaudí en het Catalaans modernisme

Wie Barcelona zegt, zegt Modernisme. Terwijl in andere grote Europese steden eind negentiende eeuw art nouveau en jugendstil het modebeeld bepaalden, ontwikkelde zich in Catalonië een regionale variant op die kunststromingen: het Catalaans modernisme, dat onlosmakelijk verbonden is met Barcelona en de Catalaanse identiteit.

Inhoud

Wat is het Catalaans modernisme?

In 1888 maakte de rest van de wereld tijdens de eerste Wereldtentoonstelling in de stad kennis met het modernisme. Het was de tijd van de belle époque en optimisme, vooruitgangsgeloof en economische welvaart hadden een positieve weerslag op culturele en artistieke creativiteit in de samenleving.

Maar in Catalonië was er nog meer aan de hand. Hier kenmerkte de tijdsgeest zich door de Renaixença, de herontdekking van de Catalaanse cultuur, taal en identiteit. Modernisten gebruikten hun werk om hun eigen nationalistische idealen te uiten en te verspreiden.

Dat er niet van een eenvormige beweging kan worden gesproken, blijkt direct als we de drie grote modernisten met elkaar vergelijken.

Waar Antoni Gaudí, de grootste modernist en de belangrijkste Catalaanse architect aller tijden, zich gaandeweg zijn leven ontwikkelt tot conservatief modernist en zich verzet tegen de verloedering van de samenleving als gevolg van de industrialisatie, gaan bij Lluís Domènech i Montaner het modernisme en de vooruitgang juist hand in hand. De nummer drie, Josep Puig i Cadafalch, kan in het kamp van Gaudí worden ingedeeld.

Het Catalaans modernisme kent een relatief korte bloeiperiode, van pakweg 1890 tot 1910. Dat de stroming toch een onuitwisbare stempel op Barcelona heeft gedrukt, is mede het gevolg van de stadsuitbreiding – de aanleg van de wijk Eixample – die precies in die periode viel.

Hier kregen modernistische architecten de ruimte en dat resulteerde in wat tegenwoordig bekendstaat als een groot modernistisch openluchtmuseum.

Passeig de Gràcia


De Passeig de Gràcia.

Kenmerken van het modernisme

  • Golvende lijnen
  • Asymmetrische vormen
  • Decoratieve elementen geïnspireerd op de natuur

Antoni Gaudí, de grootste modernist

Antoni Gaudí

Antoni Gaudí werd in 1852 in de Catalaanse stad Reus geboren. Op zijn zeventiende trok hij naar Barcelona, waar hij architectuur studeerde.

Om zijn studie te bekostigen werkte hij van meet af aan bij architecten in de stad. Uitblinken deed hij niet, maar opvallen des te meer, want toen hij in 1878 zijn diploma ontving, sprak de directeur van de academie de inmiddels beroemde woorden: ‘Ik heb óf een idioot, óf een genie laten slagen’.

Gaudí’s meesterwerk, met stip het meest beroemde modernistische bouwwerk in de stad, is de Sagrada Família, een absolute must-see bij een bezoek aan Barcelona. De opdracht voor de kathedraal die nog altijd in de steigers staat, sleepte de jonge dandy Gaudí al in 1881 in de wacht, toen hij nog nauwelijks naam had gemaakt.

Andere opdrachten had hij voornamelijk te danken aan de goede contacten die hij onderhield met rijke Catalaanse families, waaronder zijn mecenas de industrieel Eusebi Güell.

In de hele stad zul je zijn erfenis tegenkomen, van de straatstenen op de Passeig de Gràcia tot aan de lantaarns op het Plaça Reial. Naast de Sagrada Família, behoren ook Park Güell, Casa Milà, Casa Batlló en Palau Güell tot de belangrijkste bezienswaardigheden in de stad.

Gaudí’s erfenis in Barcelona: alle werken op een rij

1. Sagrada Família

Sagrada Familia in Barcelona

De Sagrada Família is hét symbool van Barcelona. De bouw van deze modernistische kerk begon in 1882, maar Antoni Gaudí’s meesterwerk is anno 2021 nog altijd niet klaar. De belangrijkste reden daarvoor is de bekostiging. Als boetekerk moest de Sagrada Família volledig worden betaald uit donaties en die waren schaars. Gaudí collecteerde zelfs persoonlijk van deur tot deur.

Meer over de Sagrada Familia » | Tickets | Tour

2. Park Güell

Park Güell modernisme Barcelona

Het beroemde Park Guëll biedt een kijkje in Gaudí’s rijke fantasiewereld én een prachtig uitzicht over Barcelona. De door Gaudí ontworpen stadstuin was voorheen altijd gratis te bezoeken, maar sinds 2013 heb je een entreekaartje nodig voor het monumentale deel.

Meer over Park Güell » | Tickets | Tour

3. La Pedrera

La Pedrera Eixample Barcelona Passeig de Gracia

Koraalrif, duinlandschap of zandstrand? De officiële bijnaam die Casa Milà kreeg vanwege zijn façade is La Pedrera (De Steengroeve). Maak kennis met een modernistisch hoogstandje binnen de organische architectuur.

Meer over Casa Milà (La Pedrera) » | Tickets (Nederlands) | Tickets (Engels)

4. Casa Batlló

casa-batllo

Gaudí’s meest sprookjesachtige werk had in de Efteling niet misstaan. Casa Batlló is een ode aan de Catalaanse patroonheilige Sant Jordi (Sint-Joris) en dat komt onder meer tot uiting in de pastelkleurige drakenstaart op het dak.

Meer over Casa Batlló » | Tickets

5. Casa Museu Gaudí

Casa Museu Gaudí Barcelona


Midden in de tuinstad Park Güell staat de vroegere woning van Antoni Gaudí, tegenwoordig een museum dat is gewijd aan de beroemde architect.

Meer over Casa Museu Gaudí | Tickets

6. Palau Güell

Palau Guell Gaudi

Gaudí in een sober jasje. Palau Güell werd door Barcelona’s huisarchitect gebouwd in opdracht van Eusebi Güell en was een van zijn eerste opdrachten. Laat je niet misleiden door de ingetogen uitstraling, het interieur en dak van dit paleisje zijn spectaculair.

Meer over Palau Güell | Tickets

7. Casa Vicens


Antoni Gaudí’s debuut in Barcelona was Casa Vicens, dat hij als zomerhuis ontwierp in opdracht van tegelfabrikant Manuel Vicens i Montaner. De uitbundige Arabische uitstraling komt in zijn latere werken niet meer terug.

Meer over Casa Vicens | Tickets

8. Torre Bellesguard

De Torre Bellesguard, op dit moment nog altijd bewoond, is sinds 2013 gedeeltelijk opengesteld voor publiek. Officeel heet dit optrekje Casa Figueras, begin vorige eeuw door Gaudí ontworpen in neogotische stijl. In de zomermaanden worden in de tuin muzikale zomeravonden georganiseerd. Toegangskaarten voor de Torre Bellesguard moeten van tevoren online gereserveerd worden.

Meer over de Torre Bellesguard | Tickets

9. Pabellones de la Finca Güell

Pabellones de la Finca Güell

De Pabellones de la Finca Güell (Paviljoens van het Buitenhuis Güell) is een serie gebouwen in de wijk Pedrables, die door Gaudí werden ontworpen tussen 1883 en 1887, tijdens zijn oriëntaalse periode. Het was de eerste opdracht van zijn mecenas Eusebio Güell.

Meer over de Pabellones de la Finca Güell | Tickets kun je ter plekke kopen

De ‘andere Gaudí’s’ in Barcelona

Antoni Gaudí is de bekendste vertegenwoordiger van het modernisme, maar hij was zeker niet de enige modernist in Barcelona eind negentiende en begin twintigste eeuw. De lijst met tijd- en stijlgenoten is lang. Lluís Domènech i Montaner en Josep Puig i Cadafalch vormen na Gaudí de belangrijkste modernistische bouwmeesters. Ook hun erfgoed is de moeite waard.

Lluís Domènech i Montaner

De politicus Lluís Domènech i Montaner was de ontwerper van het allereerste modernistische pand in Barcelona, het gebouw van de uitgeverij Muntaner i Simon dat in 1880 werd geopend.

Ook leverde hij een bijdrage aan de Wereldtentoonstelling van 1888 met El Castell dels Tres Dragons (Het kasteel van de drie draken), in het Parc de la Ciutadella. Zijn meesterwerken zijn echter het Hospital de la Santa Creu i de Sant Pau en het Palau de la Música Catalana.

Hospital de la Santa Creu i Sant Pau

Recinto Sant Pau Hospital

Het ziekenhuis Hospital de la Santa Creu i Sant Pau is het grootste modernistische complex van Catalonië. Het ziekenhuis werd tussen 1902 en 1930 aangelegd.

Meer over het Hospital de Sant Pau | Tickets

Palau de la Música Catalana

Palau de la Música

De pompeuze concertzaal die Lluís Domènech i Montaner aan het begin van de twintigste eeuw bouwde in opdracht van de Catalaanse muziekvereniging is een lust voor het oog.

Meer over het Palau de la Música | Tickets voor een tour

Josep Puig i Cadafalch

De architect Josep Puig i Cadafalch wordt gezien als laatste belangrijke vertegenwoordiger van het Catalaans modernisme. Hij ontwierp verschillende optrekjes in de woonwijk Eixample. Toen de kunststroming uit de mode raakte, ontwikkelde de bouwmeester zich tot de eerste exponent van het zogenoemde noucentisme, dat ook een typische Catalaanse architectuurstroming is.

Enkele voorbeelden van de werken van Puig i Cadafalch zijn Casa Amatller, het Palau Baró de Quadras waar Casa Asia is gevestigd, Casa Terrades, dat bekend is onder de naam Casa de les Punxes  en Casa Macaya.

Ik stelde een route samen langs zijn belangrijkste werken in de stad.

Weetje: Mansana de la Discòrdia

De strijd om de mooiste constructie werd tussen Gaudí, Domènech i Montaner en Puig i Cadafalch uitgevochten langs de Passeig de Gràcia, op de zogenoemde Mansana de la Discórdia, het ‘Huizenblok van de Tweedracht’. Terwijl Gaudí hier Casa Batlló ontwierp werkte Puig i Cadafalch aan Casa Amatller en even verderop kreeg Domènech i Montaner de opdracht Casa Lleó i Morera onder handen te nemen.

Meer modernisme in het Museu del Modernisme Català

Als het op modernisme aankomt is Barcelona één groot openluchtmuseum. Maar de kunststroming had niet alleen grip op de architectuur aan het einde van de negentiende en begin twintigste eeuw. Ook andere kunstvormen in Barcelona en omstreken kenmerkten zich door het Catalaans modernisme.

Topstukken uit de beeldhouwkunst, schilderkunst en interieurontwerp kun je bezichten in het Museu del Modernisme Català. De meer dan vierhonderd werken die hier te bezichtigen zijn, werden gedurende de afgelopen decennia verzameld door Fernando Pinós en María Guirao.

In 2010 werd de collectie ondergebracht in een modernistisch pand van bouwmeester Enric Sagnier in de wijk Eixample. Je komt er werk tegen van Antoni Gaudí, Joan Busquets, Joaquim Mir en Josep Llimona.

Adres: Museu del Modernisme Català, Carrer de Balmes 48

Ruta del Modernisme

Groot fan van het modernisme? Dan is de zogenoemde Ruta del Modernismo (‘Modernistische Route’) iets voor jou. De route leidt langs 116 modernistische werken in de stad, van de drie grote architecten tot aan de veel minder bekende modernistische bouwmeesters.

Je loopt de route aan de hand van de gids Ruta del Modernismo, die (ook in het Engels) verkrijgbaar is in diverse boekhandels en andere verkooppunten. De gids geeft je ook recht op kortingen tot 50 procent op de toegangskaarten voor modernistische gebouwen.

Aan de hand van een kaart en de roodgekleurde panots (Barcelona’s kenmerkende straatstenen met bloem) waarmee de modernistische bouwwerken op straat worden aangegeven, kun je de route afleggen.

Let op: voor de volldige route heb je vier dagen tot een week nodig. De opbrengsten van de gids worden door de stad gebruikt voor het behoud van het modernistische erfgoed.

Modernistische cafés

Heb je na het bekijken van de uitgebreide modernistische erfenis in Barcelona nog steeds geen genoeg van deze 19-eeuwse kunststroming? Schuif dan aan voor een kop koffie of een drankje in een van de modernistische cafés in de stad. We zetten er 3 voor je op een rij.

  • Café Vienés – Café Vienés is het meest luxe etablissement onder de modernistische cafés in de stad. Het is gevestigd in het vijfsterrenhotel Casa Fuster, maar je hoeft hier niet te overnachten om er op de comfortabele sofa’s een cocktail te bestellen. Het gebouw is ontworpen door Lluís Domènech i Montaner en werd in 1911 door de rijke Barcelonese familie Fuster als woning in gebruik genomen. Café Vienés, Passeig de Gràcia 132
  • London Bar – London Bar is een klassieker in het centrum van Barcelona. Het café opende zijn deuren in 1910 en werd bezocht door artiesten als Salvador Dalí, Pablo Picasso en Ernest Hemingway. Aan de muren hangen grote ouderwetse spiegels, het crèmekleurige houtwerk is voorzien van uitbundige goudgekleurde decoratie en in de marmeren bar zijn bloemenmotieven gehouweeld. London Bar, Carrer Nou de la Rambla 34. 
  • Café del Centre – Misschien wel de bekendste onder de modernistische cafés is Café del Centre in de wijk Eixample. De vloeren, de bar, de lampen en tafeltjes en stoelen: het Barcelona uit vervlogen tijden komt hier opnieuw tot leven. Je kunt er ook een hapje eten. Café del Centre, Carrer Girona 69